کد مطلب:33584 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:124

و لا تقف ما لیس لك به علم ان السمع و البصر و الفواد كل اولئك كان عنه مسولا (الاسراء، 36)

آنچه را كه نمی دانی دنبال مكن كه چشم و گوش و دل همه از این حیث مسئولند.

یعنی تا ندانسته ای كه به چه می نگری، به آن نگاه مكن. تا ندانسته ای كه چه می خواهی بشنوی، یا سخنگو كیست و سخن چیست، مشنو. و از این بالاتر تا نمی دانی كه می خواهی كدام فكر و خیال را به دل راه دهی، به آن اجازه ی ورود مده. بقول مولوی:

غیر رویت هر چه بینم نور چشمم كم شود
هر كسی را ره مده ای پرده ی مژگان من

(دیوان كبیر، غزل 1946)

[صفحه 149]

«و لا تقف ما لیس لك به علم» به همین معناست. یعنی باید همانند یك دربان سختگیر بر دریچه ی حواست بنشینی. هر چیز را نباید بگویی، هر شنیده ای را نباید ترویج بدهی. و بالاتر از اینها پیش از آنكه كسی سخن بگوید و قبل از آنكه در چشمت منظره ای را بیاراید، باید بدانی كه می خواهی به چه چیز بنگری و به چه كس گوش بسپاری. باید بدانی كه می خواهی كدام فكر را به دل راه دهی و بپروری و خاطر را بدان مشغول داری. آنچه را كه نمی دانی و نمی شناسی و بخوبی زیر و بمش را نسنجیده ای و از صحت و سلامت آن اطمینان نداری نباید به مملكت وجودت راه دهی. اگر چنین كردی مسوول خواهی بود و مورد پرسش خداوند واقع خواهی شد. این سخن حكیمانه ترین اندرزها و توصیه های عالم است. مردم نباید ناسنجیده نه سخن بگویند و نه سخن بشنوند. و بالاتر از آن تا به شنیده ها و دانسته های خود اطمینان كافی حاصل نكرده اند در ترویج آنها برنیایند و دیگران را مشوش ندارند. از پیامبر (ص) روایت شده است كه حد دروغگویی این است كه آدمی هر آنچه را كه شنیده باز گوید. این امر، ورود به عرصه ی دروغگویی است:

كفی بالمرء من الكذب ان یحدث بكل ما یسمع

(كنز العمال، خبر 8208)

حتی اگر فرد در نقل كلام تاكید كند كه من صحت این سخن را تضمین نمی نمایم ولی در عین حال آن را بگوید، یعنی حامل این سخن شود، به عرصه ی دروغگویی وارد شده است- چه رسد به آنكه عمدا خودش دروغ بسازد و برای دیگران باز گوید.

فیض كاشانی در ذیل این آیه روایتی از امام سجاد آورده است كه گفتند حق نداری هر چه دلت می خواهد بگویی چون خداوند می فرماید و لا تقف ما لیس لك به علم و چون پیامبر (ص) فرموده است كه:

رحم الله عبدا قال خیرا فغنم او صمت و سلم

خداوند رحمت كند كسی را كه یا سخن نیكویی بگوید و بهره ای ببرد

[صفحه 150]

و بهره ای برساند یا اگر حرف نیكویی ندارد، ساكت بنشیند و جان به سلامت ببرد.

میان این دو مقام مرحله ی مقبول دیگری نداریم: یا حرف نیكویی داری و می گویی، یا نداری و ساكت می نشینی. و سپس فرمودند:

و لیس لك ان تسمع ما شئت

حق نداری هر چه را كه دلت می خواهد بشنوی.

یعنی نه فقط هر آنچه را كه می خواهی نباید بگویی، بلكه هر آنچه را هم كه دلت می خواهد نباید بشنوی. یعنی باید گوشت را بر پاره ای از گفته ها ببندی. چون گوش هم مورد سوال واقع خواهد شد و اندام های دیگر نیز چرا كه خداوند فرمود:

لان الله یقول: ان السمع و البصر و الفواد كل اولئك كان عنه مسولا

صفحه 149، 150.